امام غزالی -رحمه‌الله- روزه را به سه درجه‌ی «روزه‌ی عوام، روزه‌ی خواص، روزه‌ی خواصِ خواص»[1]تقسیم کرده است:
«روزه‌ی عوام» عبارتست از خودداری کردن از خوردن و آشامیدن و روابط جنسی.
«روزه‌ی خواصِ خواص» آن است که دل از اندیشه‌ی هر چه غیر از خداست نگه داشته شود و اگر به غیر خدا و آخرت بیاندیشد، روزه‌اش باطل می‌گردد. این نوع روزه، روزه‌ی پیامبران و صدیقان و مقرّبان است.
«روزه‌ی خواص» عبارت است از این‌که روزه‌دار اعضا و جوارح خود را از کارهای ناشایست نگه دارد. کمال این نوع روزه با رعایت شرایط زیر تحقق می‌یابد: 1. چشم خود را از نظر کردن به هر آن‌چه مذموم و مکروه است و وی را از ذکر و یاد خدا مشغول می‌سازد، نگه دارد. چون پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید:
«النظْرَة سَهْم مَسمومٌ مِن سِهامِ الشیطان، فَمَنْ تَرَکَها مخافَةٍ أعقَبَته علیها إیماناً یجِدُ طعمهُ فی قَلبِه» (مسند الشهاب) «نظر تیری زهرآگین از تیرهای شیطان ملعون است، پس هر کس از بیم خدا از آن حذر کند، خداوند او را خلعت ایمان دهد که حلاوت آن را در دل خود خواهد یافت.»
2. زبان خود را از سخنان بیهوده، دروغ، غیبت، سخن‌چینی، فحش، دشنام و مجادله نگه دارد و آن را یا به ذکر خدا و قرآن خواندن و سخنان مفید مشغول دارد و یا سکوت کند.
3. گوش خود را از هر سخن ناشایستی نگه دارد؛ چرا که شنونده در معصیت دروغ و غیبت و... شریک گوینده خواهد بود. هرچه گفتن نشاید، شنیدن هم نشاید.
4. دست و پا و دیگر اعضا و جوارح خود را از کارهای ناشایست نگه دارد و هنگام افطار شکم خود را از خوردنی‌های حرام و حتی شبهه‌آمیز هم باز دارد؛ چرا که روزه که به معنی خودداری از خوردن روزی حلال است؛ با افطار کردن با روزی حرام معنی و مفهوم خود را از دست می‌دهد. از همین رو پیامبر-صلی‌الله‌و‌علیه‌وسلم- فرموده است:
«ربّ صائِم لیس حظّه من صیامه الجُوع و العَطَش» (مسند احمد) یعنی: «بسیارند روزه‌دارانی که از روزه‌ی خود جز گرسنگی و تشنگی بهره‌ای نمی‌برند.»
5. هنگام افطار نه تنها از روزی حرام و شبهه‌آمیز دوری کند، بلکه از روزی حلال نیز زیاد نخورد؛ چرا که هدف از روزه تضعیف شهوات است. آیا اگر انسان آن‌چه را در روز از خوردن آن خودداری کرده است هنگام افطار جبران کند، هدف روزه تحقق پیدا می‌کند؟ حتی خوردن غذاهای دو وعده در یک وعده به ویژه اگر از غذاهای متنوع و گوناگون باشد نه تنها شهوات را تضعیف نمی‌کند بلکه آن‌ها را تقویت نیز می‌کند. از این رو بهتر آن است که روزه‌دار هنگام روز زیاد نخوابد تا آثار گرسنگی و تشنگی و ضعف شهوات را احساس کند و در نتیجه قلب او صفا یابد و در شب هم، با کم‌خوری مقداری از آثار این ضعف شهوات باقی بماند تا بتواند شب‌زنده‌داری کند و نماز شب بخواند.
6. بعد از افطار دل او بین خوف و رجا و بیم و امید معلّق باشد؛ چرا که نمی‌داند روزه‌اش مقبول درگاه حق خواهد شد یانه؟
در پایان از خداوند منان مسألت می‌نماییم که توفیق بهره‌مندی از ثمرات و برکات روزه را به همه‌ی ما عطا بفرماید تا بتوانیم با تزکیه‌ی نفس و زمینه‌سازی برای متقی شدن و با ایجاد تغییر و تحول در درون خود، زمینه‌ی تحقق سنت الهی }إِنَّ اللَّهَ لا یغَیرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یغَیرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ{ را فراهم نماییم.[2]
باشد که در این زمینه با گرفتن سه روزه در ماه پیشگام شویم و حرکت مثبتی انجام دهیم تا خداوند متعال نیز در این حرکت، برکت و توفیقِ پرهیزگاری و رستگاری عنایت بفرمایند.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
منابع و ارجاعات
--------------------------------------------------------------------------------
[1]- امام محمد غزالی، إحیاء علوم‌الدین، ج1، صص351ـ350، با تلخیص و اختصار
[2]- «خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمی‌دهد تا این‌که آن‌ها خود را تغییر دهند.»
نظرات